Page 163 - Microsoft Word - orjinal

SUBHø RECEB MAHMESÂNÎ 163

donukluktan kurtarıp canlandırmaya devam etmektedir. Kanunlar
açısından geçmiúle ile úimdiki zaman, úimdiyle gelecek zaman arasın-
da bir ba÷lantı olmaya devam edecektir.

B. øslâm Hukukunda Âdetin Etkisi
øslâm’dan önce Araplarda, âdet ve gelenekler, din, ahlak, yaúayıú,
ticaret ve muâmelât gibi sosyal hayatın tamamının esasını oluúturu-
yordu. Onların bunlardan bir úey tedvin ettikleri bilinmemektedir.
øslâm’ın do÷uúuyla birlikte, Kur’an ve Sünnet’e dayalı nasslar hu-
kukun kayna÷ını oluúturmuú, âdetin daha önceki önemi azalmıútır.
Âdet, usul bilginlerince hukukun kaynaklarından özel bir delil olarak
kabul edilmemiúse de, farklı yollardan øslâm hukukuna sokulmuútur.
Bunların önemlileri úunlardır:
a) Bazı nasslar, özellikle de bazı hadisler örf üzerine kurulmuútur.
Örne÷in bu÷day ve arpanın ölçekle alınıp satılması böyledir. Diyet ve
yeminde oldu÷u gibi, hükümlerin örf üzerine bina edildi÷i durumlar-
da, onları açıklama ve yorumlamada örfe müracaat edilmesi tabiidir.
b) Takrîrî sünnetler, birçok Arap âdetini ikrar etmiútir. Baúka bir
ifadeyle, Hz. Peygamber (s.a.s.) Arapların bazı güzel âdetleri karúısın-
da suskun kalmak suretiyle rızasını belirtmiútir. Böylece bunlar da
sünnete dayalı øslâm âdetlerinden olmuútur.
c) Daha önce de ifade edildi÷i gibi, ømam Mâlik, nass bulunmadı-
÷ında, Medinelilerin amelini úer‘î delil ve yeterli icmâ saymıútır. Me-
dinelilerin ameli ise, ço÷unlukla, bu ticaret úehrinde insanlar arasında
yaygın olan eski veya yeni örf ve âdetlerden oluúuyordu.
d) øhtiyaçlar sebebiyle yeni âdetler ortaya çıktı÷ında veya Arap fe-
tihleri sırasında o zamana kadar bilinmeyen ve Kitap ve Sünnette ak-
sine nass bulunmayan âdetlerle karúılaúıldı÷ında, bunlar benimsenmiú
ve müçtehitlerin icmâı, istihsan ve istislâh gibi di÷er úer‘î deliller vası-
tasıyla øslâm hukukuna dâhil edilmiútir. Bu kaynaklar, úer‘î hükümle-
rin de÷iúebilirli÷i prensibi, nassın de÷iútirilip de÷iútirilemeyece÷i ko-
nularındaki farklı görüúleri ve bütün bunlarda örf ve âdetin önemini
daha önce izah etmiútik.

C. Âdetin Fer‘î (Tikel) Hükümlere Etkisi
Örf ve âdet aynı manaya gelmektedir. øbn Nuceym’in, ùerhu’l-