Page 158 - Microsoft Word - orjinal

158 øSLÂM HUKUK FELSEFESø

B. Yasamanın Alanları
Devlet baúkanının yasama yetkisinin bulundu÷u alanların baúında,
sosyal hayatta ortaya çıkan ve hakkında nass bulunmayan yeni mese-
leler gelmektedir. Özellikle, hükümet birimlerinin oluúturulması, ver-
gilerin konması, harâcın toplanması, hapishanelerin düzenlenmesi ve
daha önceden bilinmeyen fakat ihtiyaçların gerektirdi÷i di÷er idari
iúler bu alana giren hususlardır.
Bu tür yasama alanının bir di÷er yönü de, siyaset-i úer‘iyye diye

bilinen husus ile buna tâbi hisbe ile ilgili görevlerdir. Bu görevler,
sultanlar, devlet baúkanları ve vâlilere verilmiú olup, bunlar kamu
yararını gözeterek hukuki/ticari muamelelerde insanların durumlarını
düzenler, suçluları iúledikleri suça uygun olarak kınar veya cezalandı-
rır; hatta siyaseten hapis, sürgün ve öldürmeye kadar varan cezalar
tatbik ederler. 93
Dahası halifeler, kamu yararı ve siyaset-i úer‘iyye gerektirdi÷inde
nasslarla sâbit olan hükümleri de÷iútirmekten de geri durmamıúlardır.
Bu tür de÷iúikliklere iliúkin Hz. Ömer’in uygulamalarından örnekler
daha önce zikredilmiúti. Mesela o, kıtlık yılında hırsıza had cezası
uygulamamıú, Kur’an-ı Kerim’de hak sahibi oldukları bildirilmesine
ra÷men müellefe-i kulûb'a zekâttan hisse vermemiú, sürgün cezası
verilenlerden birinin Bizans'a sı÷ınıp Hıristiyan olması nedeniyle zi-
nadaki sürgün cezasını kaldırmıútır.
Halifenin, baúka bir yönden de øslâm hukuku üzerinde etkisi var-
dır. Bu da mezheplerden birine veya bir içtihada uymayı emretmesi-
dir. øslâm tarihinde bunun birçok örne÷i görülmüútür. Abbâsî ve
Emevî halifeleri kendilerine ve siyasetlerine aykırı olan bütün mez-
heplerle mücadele etmiúlerdir. E÷er ømam Mâlik karúı çıkmamıú ol-
saydı, Ebû Ca‘fer el-Mansûr ve Hârûnürreúîd, halkı Maliki mezhebine
uymaya zorlayacaklardı. Aynı úekilde, Fatımîler øsmâiliyye fırkası,
Eyyûbîler ùâfiî mezhebi, øranlılar ømâmiyye ùîası, Yemenliler
Zeydiyye ùîası, Vehhâbîler Hanbelî mezhebi, Osmanlılar da Hanefî

øslâm tarihinde genel ahlakı ve kamu düzenini koruma faaliyetleri ile bu faaliyetleri
yürüten ve denetleyen teúkilata verilen isimdir (Çev.).
93 øbn Haldûn, Mukaddime, s. 196; es-Serahsî, el-Mebsût, c. XXVI, s.124.