Page 164 - Microsoft Word - orjinal

164 øSLÂM HUKUK FELSEFESø

Mu÷ni’de el-Hindî’den nakletti÷i âdetin tanımı úöyledir: “Sa÷lıklı
düúünen kiúilerce makbul karúılanan, gönüllere yerleúen ve tekrar
113
edile gelen uygulamalardır.” Âdetler, ya bütün ülkelerin uyguladı÷ı
ve genel kabul görmüú, ya da bir ülke halkının veya bazı nesillerin
uyguladı÷ı özel nitelikli uygulamalardır. Her iki durumda da âdet,
hukuken muteberdir. Bu sebeple küllî kâideler arasında âdet
muhakkemdir prensibine yer verilmiútir. Kâdî Hüseyin (ö.
114
462/1069) âdeti fıkhın dayandı÷ı dört esastan biri olarak tanımla-
mıútır. 115 Mecelle bu kâideyi nakletmiú ve úöyle açıklamıútır: “Âdet
muhakkemdir. Yani âdet genel olsun, özel olsun, dinî bir hükmü ispat
için hakem kılınır.” 116
ùer‘î konularda âdetin hakem kılınmasının delili, fakihlerin kazâî
uygulamalara dayanan icmâıdır. Yaygın olan bir haberde; “Müslüman-
ların güzel buldu÷u úey, Allah katında da güzeldir” denilmektedir. 117
Aynı úekilde el-Buhârî, Hz. Ömer zamanında Kadı ùureyh’ın doku-
macılara; “aranızdaki âdetleriniz geçerlidir” dedi÷ini rivâyet etmekte-
dir. 118
Bundan baúka fıkıh kitapları âdetin hakem kılınması konusunda
baúka küllî kâideler de içermektedir ki bunların hepsini Mecelle nak-
letmektedir. Titizlikle oluúturulmuú, sözleri etkili ve manası açık söz
konusu kâideler úunlardır:
119
1. "ønsanların âdeti, amel edilmesi gereken bir delildir." Bu
kâide, Mecâmi‘de Telvih’den naklen yer almaktadır. 120
121
2. “Örf tarafından tanınan úey, úart kılınmıú gibidir.” Bu kâide
el-Fetâvâ'z-Zahîriyye’den alınmıútır. Baúka fıkıh kitaplarında bu ku-

113 øbn Nuceym, el-Eúbâh, s. 38.
114 Tam adı, Ebû Ali el-Hüseyin b. Muhammed b. Ahmed el-Merverrudî’dir. Bkz. øbn
Hallikan, Vefâyât, c. I, s.145).
115 es-Subkî’nin Cemu’l-Cevâmi‘de nakletti÷i gibi. Bkz. el-Mahallî, ùerhu Cemu’l-
Cevâmi‘, (el-Bennânî Haúiyesi ile birlikte), Kahire 1354/1935, c. II, s.373.
116 Mecelle, md. 36.
117 Buna daha önce atıfta bulunulmuútu. Bazı Hanefîlerin ileri sürdü÷ü úekliyle, bu söz
hadis-i úerif olmayıp, Abdullah øbn Mes‘ûd’un beyanıdır.
118 el-Aynî, Umdetü’l-Kârî, c. XII, s.16
119 “Nâsın istimali bir hüccettir ki onunla amel vâcip olur” (md. 38).
120 Güzelhisari, Menâfi, s. 308.
121 “Örfen ma’rûf olan úey, úart kılınmıú gibidir” (md. 43).