Page 153 - Microsoft Word - orjinal

SUBHø RECEB MAHMESÂNÎ 153

bir takım çekince ve tereddütler bulunmaktadır. Çünkü mezkûr ima-
mın, bir hakkın iptali sonucunu do÷uran hîleleri mekruh gördü÷ü
rivâyet edilmektedir. 73
Bu konuda Hanefî mezhebinde, Ahmed b. Ebû Bekir el-Hassâf’ın
Kitabu’l-Hiyel’ini ve Hanefî fıkıh kitaplarında hîle konusunu ele alan
de÷iúik bölümleri bulmaktayız. Ne var ki, el-Hatib’in, Tarihu’l-
74
Ba÷dat isimli eserinde zikretti÷i, Ebû Hanîfe’nin hîle konusunda
yazdı÷ı kitabı ile Ebû Yûsuf’un kitabı bize ulaúmamıútır.
ùâfiî mezhebinden Ebû Bekir Muhammed b. Abdullah es-Sayrafî
(ö. 330/941) Ebu’l- Hasan Muhammed b. Yahya b. Süraka el-Âmirî
(ö. 416/1025) ve Ebû Hatim Muhammed b. el-Hüseyin el-Kazvînî (ö.
440/1048) hîle-i úer‘iyye konusunda eser yazanlardandır. 75
2. Di÷er øslâm Mezhepleri
ømam eú-ùâfiî’nin hîleyi câiz görmedi÷i rivâyet edilmektedir.
Onun hayatı ve faziletini bilenler, “onun ne hîleye baúvurmak ne de
hîle yolunu delalet etmekle tanındı÷ını bilirler... Sonraki dönem eú-
ùâfiî fakihlerin kitaplarında zikrettikleri hîlelerin ço÷u, ‘Do÷ululardan
(Hanefîler) alıp kendi mezhebine sokuúturdukları tasarruflarından-
dır.” 76
Aynı úekilde, ømam Mâlik ve ømam Ahmed øbn Hanbel ile bunla-
rın talebeleri, bu tarz hîlelerin tamamını haram kabul etmiúlerdir. øbn
Kayyım el-Cevziyye bu konuda uzun bir bölüm yazmıú, bu çeúit
hîlelerin bâtıl oluúunu dayanaklarıyla etraflıca açıklamıú ve câiz gö-
renlerin delillerini reddetmiútir. Sonra da haram ve helâl olan hîleleri
ayırmıú ve buna dair pek çok örnekler vermiútir. 77
Adı geçen imamlara göre söz konusu hîlelerin haramlı÷ı úu úer‘î
kâideye dayanmaktadır: “øslâm hukuku belli maslahatlar üzerine bina
edilmiú olup, bunları yok edecek vasıta ve yolların engellenmesi gere-
kir.” Yüce Allah, belli bir maslahata dayalı bir hüküm koysa, sonra da
bundan kurtulmak için hîleyi uygun görse, bu fiil söz konusu hükmü

73 el-Aynî, Umdetu’l-Kârî, c. XXIV, s.109; eú-ùa’rânî, el-Mîzân, c. II, s. 98, 99.
74 el-Hatîb, Tarihu’l-Bagdât, c. XIII, s. 403
75 Ebû Bekir el-Hüseyni, Tabakâtü’ú-ùâfiîyye, Ba÷dat 1356/1937, s. 18, 43, 49.
76 øbn Kayyım, ø‘lâmu’l-Muvakki‘în, c. III, s.247.
77 øbn Kayyım, ø‘lâmu’l-Muvakki‘în, c. III, s.119-352, c. IV, s.1-40.