Page 134 - Microsoft Word - orjinal

134 øSLÂM HUKUK FELSEFESø

hükümleri, bu yönüyle iki gruba ayırmıúlardır: ibadetler ve dünyevî
muameleler.
Birinci grupta, ibadetlere iliúkin/taabbüdî konular incelenmiútir.
Bunlar dinde bilinmekte olup bu çalıúma kapsamında ilgimiz dıúında
kalmaktadır. økinci gruptakiler ise, insanların dünyadaki yararlarına
yöneliktir. øzzüddîn ibn Abdusselâm’ın ifadesiyle, “Emir ve yasakla-
rın tamamı, dünya ve ahirette kulların yararına yöneliktir. Allah, kim-
senin ibadetine muhtaç de÷ildir. Emir ve yasakları yerine getirmek
Allah’a fayda vermeyece÷i gibi, isyan etmek de ona zarar vermez.” 2
Muâmelâta dair hükümlerin dinî gayeleri akılla bilinebilir. Bu hü-
kümler, insanların faydasını temin, zararına engel olma esası üzerine
bina edilmiútir. Di÷er bir ifadeyle bunlar, faydalıların helâl, zararlıla-
3
rın ise yasak olması prensibine dayanmaktadır. Fakihlerin ço÷unlu÷u
bu görüútedir. Ancak Dâvûd ez-Zâhirî gibi sayıları çok az olan bazı
fakihler, bu görüúten ayrılarak, ibadetler ile muâmelât arasında bir
ayırıma gitmemiú, her iki grup hükmü taabbudî sayarak illetinin akıl
ile anlaúılamayaca÷ını ileri sürmüúlerdir.
Dinî hükümlerin gayesi (Mekâsidu’ú-ùerî‘a) konusunda söylenen
sözlerin en güzellerinden biri øbn Kayyım’ın úu ifadeleridir: “Dinî
hükümlerin temeli, hikmetler ve kulların dünya ve ahiretteki faydala-
rıdır. Bu hükümlerin hepsi adâlet, rahmet ve hikmettir. Adâletten ayrı-
lıp zulme, rahmetten ayrılıp zıddına, maslahattan mefsedete, hikmet-
ten boú ve amaçsızlı÷a giden her úey, te’vil yapılarak dine sokulmuú
olsa da, øslâm’ın dıúındadır. Din, Allah’ın kulları arasındaki adâleti,
yarattıklarına rahmetidir… Hayat, gıda, ilaç, nûr, úifâ ve günahlardan
korunma ancak onunla olur. Varlık alemindeki hayırların tamamı,
ondan elde edilmiú, onun sayesinde meydana gelmiútir; her noksanlı-
÷ın sebebi de onun kaybedilmesidir.... Allah’ın Elçisiyle gönderdi÷i
din, âlemin dire÷i, dünya ve ahirette mutluluk ve kurtuluúun dayana-
÷ıdır.” 4

C. Hükümlerin De÷iúmesi Prensibi
øbn Haldûn; “dünyanın ve milletlerin durumları, âdetleri ve inanıú-

2 øbn Abdusselâm, Kavâidü’l-Ahkâm, c. II, s.70.
3 el-øsnevî, Nihâyetü’s-Sûl, c. III, s.108.
4 Ibn Kayyım, ø‘lâmu’l-Muvakki‘în, c. III, s.1.