Page 123 - Microsoft Word - orjinal

SUBHø RECEB MAHMESÂNÎ 123

Müçtehitlerin dereceleri vardır. Bunlar; dinde müçtehit, mezhepte
müçtehit, meselede müçtehit ve mukayyet müçtehittir.
Dinde müçtehit, dört Sünni mezhebin imamları olan Ebû Hanîfe,
Mâlik, eú-ùâfiî ve Ahmed øbn Hanbel gibi müstakil ekol sahibi kiúiler
ile el-Evzâî, Dâvûd ez-Zâhirî, et-Taberî ya da ùîa'daki ømam Ca‘fer
es-Sâdık ve di÷erleri gibi müntesibi kalmamıú ekollerin sahibi olan
fakihlerdir.
Kendisine has mezhebi olmayıp da bilinen mezhep imamlarından
birisine tâbi olan, ancak usul veya fer‘e ait konuların pek ço÷unda
imamına muhalefet eden müçtehit fakihler de vardır. Bunlar fer‘î ko-
nularda ve prensiplerin amelî olaylara tatbikinde içtihat ederler. Bu
fakihler, mezhepte müçtehit olarak adlandırılırlar. Hanefî mezhebin-
150
de Ebû Yûsuf ve Muhammed ile ùâfiî mezhebinde el-Müzenî bun-
lardandır.
Üçüncü derecede, meselede müçtehit veya fetvâda müçtehit
gelmektedir. Bunlar mezhebin genel prensiplerinin dıúında, bazı mese-
lelerde içtihat ederler. Hanefî mezhebinde et-Tahâvî ve es-Serahsî,
ùâfiî mezhebinde el-Gazâlî bu tür müçtehitlerdendir.
Son olarak mukallit müçtehit gelmektedir. Bunlar, öncekilerinin
görüúleriyle sınırlı, onların içtihatlarına tâbi olan fakihlerdir. Ancak
bunu hükümlerin kaynaklarını anlayarak, delillerini bilerek yaparlar.
Bu derecedeki müçtehitler, tahriç ehlidir. Zira bunlar, mezhepteki
farklı görüúler arasında tercih yapabilir, kuvvetliyi zayıfından, rivâyeti
kuvvetli olanı, daha zayıf olandan ayırabilirler. Hanefîlerde el-Kerhî,
el-Kudûrî, el-Hidâye'nin yazarı el-Merginânî, daha önce zikredilen
mütûn-u erbaa’nın yazarları, bu mertebedendirler. Bunların da kendi
aralarında farklı dereceleri vardır. Bunlardan sonra, araútırmaksızın ve
delilini anlamaksızın baúkasının görüúüne tâbi olan mukallitler gel-
mektedir. 151

150 “el-Müzenî usûlünde her ne kadar hocası eú-ùâfiî’yle farklı fikirde de÷ilse de, var-
dı÷ı sonuçlar itibarıyla hocasının ilkelerinden çıkmaktadır.” Bkz. es-Subkî, Taba-
kât, c. I, s. 243.
151 Bkz. øbn Âbidîn, ùerhu'l-Manzûme Ukûdi Resmi'l-Müftî, Suriye 1301/1883, s. 4-5.