Page 121 - Microsoft Word - orjinal

SUBHø RECEB MAHMESÂNÎ 121

VII- øçtihat

A. øçtihat ve Taklit
Sözlükte olanca gücü harcamak, elden gelen çabayı sarf etmek an-
lamına gelen içtihat; ıstılahta, dinî delillerinden hükümleri ö÷renme
yolunda elden gelen gayreti göstermek; baúka bir ifadeyle, daha önce
izah edilen usul kaynaklarından hükümleri çıkarmak için olanca gücü
sarf etmek demektir. øçtihat, taklîdin zıddıdır. Taklit ise, anlamaksızın
veya araútırmaksızın baúkasının görüúüne uymak veya el-Âmidî'nin
ifadesiyle, "ba÷layıcı bir delil olmaksızın baúkasının sözüyle amel
148
etmek" demektir.
øslâm hukuku, Kitap, Sünnet gibi naklî veya icmâ, kıyas, istihsan
gibi aklî usul delillerinden elde edilen ilâhî bir hukuk olunca; içtihat
da, bu delillerden hüküm çıkarma yolu, toplumsal ihtiyaçların ve mu-
amelelerin gerektirdi÷i alanı sa÷layan araçtır. Bu sebeple içtihat, øslâm
hukukunun ortaya çıkıú tarihinde zorunlu etken olmuútur.
Müçtehitler, varsa nassla amel etmiú, de÷ilse içtihada yönelmiúler-
dir. Bazen meseleleri benzerlerine kıyas etmiú veya istihsanen hük-
metmiúler, bazen de istislâh veya istidlâlde bulunmuúlardır.
øçtihat faaliyetlerinin hepsi tek düze olmamıú, bu konuda birçok
farklı yol izlenmiútir. Daha önce geçti÷i gibi bu durum, farklı içtihatlar
ve mezheplerin ortaya çıkmasını sa÷lamıú, özellikle Abbasîlerin altın
ça÷ında, dört Sünnî mezhep ortaya çıkmıú, fıkıh ilmi ve usûlü ileri
gitmiútir.
Fakihler arasında tartıúma ve müzakereler yapılmıú, karúılıklı iliú-
kiler geliútirilmiú ve e÷itim faaliyetleri gerçekleútirilmiútir. Böylece
bir mezheple di÷er mezhebin tâbileri arasındaki ihtilâf, bizzat imamla-
rının arasındaki ihtilâflardan daha az hale gelmiútir. Do÷al olarak bu-
nun sonucunda, çeliúkili görüúlerinin arasında hissedilir bir yakınlaú-
ma görülmüútür.
Ancak, bu sevindirici geliúme, Abbasîler döneminin sonundan iti-
baren yavaú yavaú gerilemeye yüz tutmuútur. Hicrî yedinci miladî 13.
yüzyılın ortalarında Hülâgü Han tarafından Ba÷dat'ın düúürülmesin-

148 el-Âmidî, el-øhkâm, c. III, s. 166.