Page 110 - Microsoft Word - orjinal

110 øSLÂM HUKUK FELSEFESø

nasip, zâhir ve objektif bir vasıf olması; gizli ve durumdan duruma
107
de÷iúen nitelikte olmaması gerekir.
2. øllet, kıyas edilen ile kıyaslanan arasında ortak olmalıdır. Sade-
ce vasıflardaki benzerlik kıyas için yeterli de÷ildir. Çünkü “bir úey,
ancak bütün yönleriyle di÷er úeyle eúit olursa ona ilhak olunur.” 108
3. Aslın hükmü veya kıyas edilen mesele genel olmalıdır. Bu ne-
denle, özel bir olaya mahsus olan hükme kıyas yapmak câiz de÷ildir.
Mecâmi‘de; “kıyasın hilafına olan nass, sadece söylendi÷i konu ile
sınırlı kalır” úeklinde bir kaide bulunmaktadır. Bu konuyla ilgili Me-
celle’de yer alan küllî kâidede; “kıyasın hilafına sabit olan bir úeye,
109
baúka bir úey kıyas edilmez” denmektedir. Bu, günümüzde bilinen
“østisnâî hükümler, daraltıcı yorumlanır” úeklindeki prensip ile de
örtüúmektedir. 110

Meselâ Mecelle’ye göre, úâhitlerin en az, iki erkek veya bir erkek,
111
iki kadın olması gerekir. Fakat Hz. Peygamberin, Huzeyme b.
Sâbit’in úâhitli÷ini, iki erke÷in úâhitli÷ine denk olarak kabul etti÷i
112
rivâyet edilmektedir. Baúka bir ifadeyle, Huzeyme’nin tek baúına
úâhitli÷i, kıyasa muhalif olarak hüküm için yeterli sayılmıútır. Bu is-
tisna, Huzeyfe’ye mahsustur. Bu sebeple øslâm bilginlerinin ço÷unlu-
113
÷u buna, baúkasını kıyas etmemiú, ondan baúkasının tek baúına
úâhitli÷ini kabul etmemiúlerdir.
Sonuç olarak kıyas, ancak belirli úartları taúıdı÷ı zaman sahih ve
úer‘î delillerden biri olarak kabul edilmiútir. Bu úekliyle kıyas, ilmî ve

107 el-Âmidî, el-øhkâm, c. III, s. 12 vd.
108 Mecâmiu’l-Hakâik adlı eserde bulunan bir kâide. Bkz. Bu kitabın úerhi Güzelhisa-
ri, Menâfi, s.322.
109 “Ala hilafil kıyas sâbit olan úey saire makisun aleyh olmaz” (md. 15).
110 Exceptiones strictissimae interpretantur.
111 Md. 1685. Bunun izahı ileride gelecektir.
112 el-Buhârî tarafından rivâyet edilmiútir. Bkz. el-Aynî, Umdetü’l-Kârî, c. XIV, s. 104.
Bu hadis, Ahmed b. Hanbel’in Müsned’inde úu úekilde yer almıútır: “Huzeyme ki-
min lehine veya aleyhine úâhitlik ederse, o yeterlidir.” Bkz. ømam el-Münâvî,
Künûzu’l-Hakâik fî Hadîsi Hayri’l-Halâik, Mısır 1305/1887, s. 118.
113 Geçmiú yargıçlardan bir grup, Huzeyme hadisine kıyas yaparak, do÷ru söyledi÷ini
bildi÷i zaman, tek bir úahidin sözüyle, yemin teklifine gerek olmaksızın hüküm ve-
rilebilece÷i görüúünü benimsemiútir. Bkz. øbn Kayyım, et-Turuku’l-Hükmiyye fî’s-
Siyâseti’ú-ùer‘iyye, Mısır 1317/1899, s. 75. øleride bu konu, geniú olarak ele açıkla-
nacaktır.