Page 178 - Microsoft Word - orjinal

178 øSLÂM HUKUK FELSEFESø

lanmıútır.
Ancak fetihler geniúleyip, Müslümanlar, Romalıların hâkimiyeti
altında olan ùam ve Mısır gibi bazı yerleri ele geçirince, fakihler ve
hâkimler, bu ülkelerin örf ve âdetlerini øslâm hukukunun esaslarına
göre de÷erlendirmeye baúladılar. Bunlardan øslâm hukukunun
nasslarına, maksadına ve hikmetlerine uygun olanları, icmâ, istihsan,
maslahat veya hukukun di÷er kaynaklarından birine dayanarak yaptık-
ları içtihatla kabul etmiúlerdir. øslâm’a aykırı olanlarını reddetmiúler
ve yasaklı÷ına hükmetmiúlerdir.
Ancak úunu da belirtmek gerekir ki, bu âdetler sadece Romalılara
mahsus de÷il; eski toplumların, özellikle de Akdeniz halklarının ta-
mamında yaygın olan ticarî uygulamalardı. Bizzat Romalılar bu âdet-
lerden etkilenmiúler ve bunları “Jus civilie (Medenî Kanun)” olarak
bilinen asıl Roma Hukukundan ayırmak için “Jus gentium (Halklar
177
Kanunu) )” adıyla kendi hukuklarına dâhil etmiúlerdir.
øslâm hukuku, sadece ticaretle ilgili bu âdetlerden bazılarını kabul
etmekle kalmamıú, øslâm hâkimiyeti altına giren bütün ülkelerin bazı
âdetlerini de, aynı usulle benimsemiútir. Bu ülkeler arasında Irak, øran,
Türkistan gibi Romalıların hâkimiyetine girmeyen ülkeler de bulun-
maktadır. Meselâ, Belh ve Buhârâlıların âdeti, Hanefî bilginlerinin,
bey‘i bi’l-vefâ’yı câiz görmelerinde etkili olmuútur.
Kısacası, tıpkı bireyler gibi toplumlar da tek baúına yaúayamaz; iú-
tirak ettikleri çeúitli muameleler ve alıú-veriú iliúkilerinde bir bütünün
parçası olurlar. Toplumlar mal, ticaret eúyası ve sanat alıú-veriúinde
bulundukları gibi, kültür, ilim, örf ve âdet alıú-veriúinde de bulunurlar.
Bireyler arasındaki taklit gibi, toplumlar arasındaki taklit de, sosyal ve
iktisadî hayatın temel faktörlerindendir. Bütün tarihî olaylar medeni-
yetin do÷uúu ve geliúmesinde etkili olur. øslâm fetihleri de bunun dı-
úında tutulamaz. Çünkü bu fetihler, øslâm kültürü ile fethedilen ülke-
lerdeki eski kültürlerin iç içe girmesine sebep olmuú ve neticede úüp-
heye mahal bırakmayacak tarzda karúılıklı etkileúim gerçekleúmiútir.

177 Pollock, Introduction, s. 12.