Page 147 - Microsoft Word - orjinal

SUBHø RECEB MAHMESÂNÎ 147

maslahat, âdet ve akılla bilinebilmektedir. E÷er ùerîat bu maslahatı
ortaya koymamıúsa, onu belirleme görevinin bize düútü÷ünü açıkça
anlarız. 48
Kısaca, ømam Necmüddin et-Tûfî, el-Mesâlihu’l-Mürsele adlı risa-
lesinde; “zarar ve zarara karúılık zarar vermek yoktur” hadisini açık-
lamaya çalıúmıú ve bunun, “maslahatın aksini gerektirdi÷i durumlar
hariç, açıkça belirlenen her hüküm” anlamına geldi÷ini belirtmiútir. 49
Son olarak, øbn Kayyım el-Cevziyye, zaman, mekân ve durumla-
rın de÷iúmesiyle hükümlerin de÷iútirilmesi konusundaki örnekler ara-
sında, hocası øbn Teymiyye’nin úöyle dedi÷ini rivâyet etmektedir:
“Ben ve bazı arkadaúlarım, Tatarların hâkim oldu÷u zamanda, onlar-
dan úarap içen bir toplulu÷a rastladık. Yanımda bulunan arkadaúla-
rımdan biri onlara müdahale etmek istedi. Ben ise ona müdahale ede-
rek; ‘Allah úarabı Allah’ı anmaktan ve namazdan alıkoydu÷u için
haram kıldı. Hâlbuki úarap bunların insanları öldürmesine, çocukları
köleleútirmesine ve malları talan etmelerine engel oluyor; onun için
50
bırak onları’ dedim.” Bu, zarûret bölümünde açıklanacak olan, “iki
kötülükten hafif olanı tercih edilir” kâidesinin örneklerindendir.

F. Sonuç
Zaman, mekân ve úartların de÷iúmesine uygun olarak, úer‘î
nassların de÷iúebilece÷ine dair farklı görüúler ana hatlarıyla bunlardır.
Bu noktada birbirinden tamamen farklı görüúleri aza indirecek önemli
hususlara dikkati çekmek gerekecektir:
a) Görüú ayrılı÷ı bulunan alan dardır. Çünkü muâmelâtla ilgili
nasslar, ibadetlerle ilgili nasslara kıyasla çok azdır.
b) De÷iúme ve düzenlemeye konu olan hükümlerin büyük ço÷un-
lu÷u, tikel konulara iliúkin olup, geçmiúte, úimdi ve gelecekte bütün
ülkelerde geçerli bir prensip olan küllî kâidelerle ilgili de÷ildir.
c) Dünya hayatı ile ilgili olan ve Hz. Peygamberin içtihat ederek

48 Rızâ, Muhammed Reúit, Yüsru’l-øslâm, Kahire 1938, s. 72,73; el-Menâr, c. IX, s.
245-270.
49 Bu merhum Allame ùeyh Mustafa el-Galâyînî’nin, et-Tûfî’nin sözü üzerine yaptı÷ı
açıklamadır. Bkz. el-Galâyînî, el-øslâmu Rûhu’l-Medeniyye, Beyrut 1935, s. 30.
50 øbn Kayyım, ø‘lâmu’l-Muvakki‘în, c. III, s.3.