Page 144 - Microsoft Word - orjinal

144 øSLÂM HUKUK FELSEFESø

37
metti÷ini rivâyet etmiútir. Buradan, anılan iki halifenin uygulaması-
nın, sünnete ve sahâbenin uygulamasına aykırı oldu÷u açıkça anlaúıl-
maktadır. Sebebi de o zamanın siyaset-i úer‘iyyesi’nin bunu gerektir-
mesidir.
3. Hanefi Mezhebine Mensup ømam Ebû Yûsuf
Örf ve âdet üzerine bina edilmiúúer‘î bir nass, daha sonra âdetin
de÷iúmesiyle de÷iútirilebilir mi? Baúka bir ifadeyle, eski örf üzerine
bina edilmiú olan nassa mı, yoksa yeni âdete mi uymak gerekir?
Aralarında ømam Ebû Hanîfe ve talebesi ømam Muhammed’in de
bulundu÷u øslâm bilginlerinin ço÷unlu÷u, âdetten ziyade nassa uyul-
ması gerekti÷ini söylemiúlerdir. Fakat Ba÷dat Baúkadısı Ebû Yûsuf,
bu konuda onlara muhalefet etmiú; bu gibi durumlarda, istihsana baú-
vurarak, nassa de÷il âdete uyulması gerekti÷ini söylemiú, bu gibi du-
rumlarda âdetin öncelikli olarak de÷erlendirildi÷inin altını çizmiútir. 38
Bu görüú Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye’nin úu maddelerinde kabul edil-
miútir: “ønsanların istimali, kendisiyle amel etmeyi gerektiren bir de-
lildir.” “Zamanın de÷iúmesiyle ahkâmın de÷iúmesi inkâr olunamaz.” 39
Mecelle tedvin komisyonu, Sadrazam’a sundu÷u raporunda, “úüphesiz
devirlerin de÷iúmesiyle, örf ve âdet üzerine bina edilmesi gereken
meseleler de de÷iúir” úeklinde bir açıklama getirmiútir.
Bu konuyu açıklayan örnekler bulunmaktadır. “Bu÷day, bu÷dayla
40
ölçüsü ölçüsüne, arpa, arpayla ölçüsü ölçüsüne (de÷iútirilir)” hadis-i
úerifine göre, arpa ve bu÷dayın keylî (ölçekle alınıp satılan mallardan)
oldu÷u malumdur. Böylece, arpa veya bu÷day satıldı÷ında, ölçüyle
belirlenmesi gerekir. Bunun sebebi ise, Hz. Peygamber zamanında
âdetin bu úekilde cereyan etmesidir.
Fakat bu âdet daha sonra de÷iúmiú, arpa ve bu÷day pek çok ülkede
tartıyla alınıp satılan mallardan olmuútur. Bugün her ikisi de tartıyla

37 eú-ùevkânî, Neylü’l-Evtâr, c. VII, s.55.
38 Güzelhisârî, Menâfi, s. 309, 324; øbn Hümmâm, Fethu’l-Kadir s.283; eú-ùâtıbî, el-
Muvafakât, c. II, s.2831.
39 37 ve 39. maddeler. Geniú bilgi için bkz. Ali Haydar, Dürerü’l-Hükkâm fi ùerh-i
Mecelleti’l-Ahkâm, 37. maddenin úerhi.
40 øbn Kudâme, el-Mu÷nî, c. IV, s.136.