Page 82 - Mustafa Baş KUR’AN-I KERİM’İN MADDİ VARLIĞI

YAHUDİ VE İSLAM GELENEĞİNDE “KİTAP” KAVRAMINA
KARŞILAŞTIRMALI BİR DEĞERLENDİRME 81

ve hayatının sonuna kadar kendisine eşlik eden bu melek ara-
cılığıyla vahyi almıştır.

2. İslam Geleneğinde Kitâb Kavramı

Yahudiliğin kitap anlayışının ardından Kur’an’daki zâlike’l-
kitâb ifadesi nasıl anlaşılabilir? İkisi de semitik dil ailesine dâhil
olmasının bir sonucu olarak Arapça ketebe fiili ve bundan türe-
miş kitâb kelimesinin anlam içeriğini İbrani gelenekle oldukça
uyumlu görünmektedir. Nitekim İbranicede ilk anlamı yazılı
herhangi bir şey manasına gelen ktav/katûv kavramını, Arap-
ça ketebeden türemiş kitâb ve mektûb kelimeleriyle eşitlemek
mümkündür. Benzer şekilde İbrani gelenekte iki kapaklı ya-
zılı eser anlamına gelen sefer kavramı, büyük ölçüde Arapça
“bir araya getirilip bağlanmış yazılı sayfalar” anlamındaki mus-
45
haf kavramıyla karşılanır.
İslam geleneğinde kitâb kavramı da sadece genel bir kul-
lanım olmayıp kullanıldığı bağlama göre değişen bir içeriğe
sahiptir. Merhum Salih Akdemir (öl. 2014), Kur’an’daki kitâb
kavramının anlam içeriğini üç başlık altında toplamıştır: İlki,
“Kitâbun meknûn” ya da “ummu’l-kitâb” anlamında geçen
46
Levh-i Mahfuz. Bu anlam, felsefe dâhil olmak üzere bütün
antik toplumlarda Tanrı Aklı’nı ifade eden bir anlayışa teka-
47
bül eder. Buna, evrenin mükemmel bir örneğe göre yaratıl-
ması, bu yaratılma bilgisinin Tanrı Aklı’nda bulunması ve fe-
nomenler âleminin bu yüce aklın bir tezahürü olduğunu ifade
45 Mehmet Emin Maşalı, “Mushaf”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Anksiklopedisi
(Ankara: TDV Yayınları, 2020), 31/242.
46 Bk; Nisa, 4/127; En’am, 6/38.
47 Ayrıntılı bilgi için bk. Aynur Çınar, “Modernizmin Çapraz Sorgusunda İslam
Geleneğinin İmtihanı: Vahiy Mitolojiden Devşirme mi?”, Dip Dalganın Boyu,
ed. Fatih Toktaş (Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2023), 177-187.