Page 84 - Mustafa Baş KUR’AN-I KERİM’İN MADDİ VARLIĞI

YAHUDİ VE İSLAM GELENEĞİNDE “KİTAP” KAVRAMINA
KARŞILAŞTIRMALI BİR DEĞERLENDİRME 83

Yukarıda belirttiğimiz gibi, Arapça kitâb kavramı çok an-
lamlı bir içeriğe sahip olduğundan, mezkûr kavramı bağlamına
göre tespit etmek daha doğru görünmektedir. Bu meseleyle il-
gili olarak Z. Tan, isabetli şekilde, zâlike’l-kitâb ifadesinin “işte
kitap” anlamına gelmediğini, çünkü inzal sürecinde Kur’an’a bir

kitap muamelesinin yapılmadığını, toplanarak iki kapak haline
getirildikten sonra da zaten ashab arasında kitap değil Mushaf
olarak anıldığını dolayısıyla ilgili ifadenin zâlike’l-vahy şeklin-
56
de anlaşılması gerektiğini belirtir. Bu oldukça kabul edilebilir
bir yorumdur, zira ilgili âyetin indiği dönemde kitâb kelimesi
Araplar arasında üzerinde yazı bulunan hemen her şeyi ifade
57
ediyordu, iki kapak arasındaki yazılı bir nesneyi değil. Üs-
telik Kur’an’ın nazil olduğu dönemde Araplar arasında günü-
müzde kabul edilen şekliyle bir kitap anlayışı bulunmadığı gibi,
şiir-hitabet gibi şifâhî geleneklerin aksine kitabet yaygın de-
ğildi. Dolayısıyla Kur’an’da geçen kitâb kavramının iki kapaklı
Mushaf’tan ziyade yazılı parçalara tekabül ettiği anlaşılmak-
58
tadır. Zaten Kur’an’ın kendisini genellikle bilindik anlam-
da bir kitap olarak değil, “zikir” ve “söz” olarak isimlendirdiğini
hatırda tutmak gerekir. Bunun sebebi, Peygamber döneminde
hâlâ şifahi kültürün devam ettiği, yazılı kültürün henüz başla-

madığı, dolayısıyla Kur’an vahyinin hakikatte şifâhî kültür ge-
leneğinin bir ürünü olmasıdır. Nitekim İslam’da yazılı kültürün
başlangıcını hadislerin tedvin edilmeye başladığı tâbiûn devri-
ne tarihlendirmek daha tutarlı olur.

56 Tan, “Cahiliyenin Kitap İnancı”, 123.
57 Hanefi Palabıyık, “Cahiliye Dönemi ve İslam’ın İlk Yıllarında Okuma-Yazma
Faaliyetleri”, ATAÜİFD 27 (2007), 39.
58 Aydar, “Kur’an’da Kitap Kavramı”, 64.