Page 186 - Microsoft Word - orjinal

186 øSLÂM HUKUK FELSEFESø

II- Zarûret Ve øhtiyacın Hükmü

A. “Meúakkat Teysîri Celbeder (Güçlük kolaylı÷ı çeker.)”
ùer‘î hükümler genel mahiyette düzenlenmiú olup, sadece bir du-
rum veya bir kiúiyi de÷il, bütün durumları ve kiúileri dikkate alır.
Ancak bu özellik, bazı durumlarda hükümlerin uygulaması açısın-
dan insanlara zorluklar çıkarmakta, kanuna sımsıkı sarılmakta gösteri-
len aúırılık, zulüm ve zarara dönüúmektedir. Veya el-Gazâlî’nin dedi÷i
11
gibi, “haddini aúan her úey zıddına dönüúmektedir.” Bu sebeple bazı
istisnaî durumlarda, zararı kaldırmak ve sıkıntıyı gidermek için insan-
lara kolaylık gösterilmesi ve genel hükümlerin dikkate alınmaması
zorunlu hale gelebilmektedir.
Hanefî bilginler bu gibi durumlarda istihsan’a, Mâlikîler ise mas-
lahat-ı mürsele’ye baúvurmuúlardır. Daha sonra bazı usul bilginleri
söz konusu maslahat’a, el-Gazâlî’nin ifadesiyle, ıstıslâh’a baúvurma-
ya karúı çıkmıú olsalar da, fakihlerin ço÷unlu÷u Kitap, Sünnet ve Hz.
Ömer’in uygulamalarına dayanarak bunu kabul etmiúlerdir. Daha ön-
ceki bölümlerde bu konu, pek çok delille açıklandı÷ından, burada
12
tekrara gerek yoktur. Ancak bunlara farklı úu deliller ilave edilecek-
tir:
Kur’an-ı Kerim’de, “Allah dinde üzerinize hiçbir güçlük yükle-
13
medi” ; “Kim mecbur olur da istismar etmeksizin ve zarûret ölçüsünü
aúmaksızın yemek zorunda kalırsa, úüphesiz ki Allah çok ba÷ıúlayan-
14
dır, çok merhamet edendir” buyurulmaktadır. Hadis-i úerîfte ise, “din
kolaylıktır. Allah katında en sevimli din, tevhit ve müsamaha dinidir”
15
buyurulmuútur. Bu ve benzeri delillerde, sadece din zikredilmiú olsa
da, bunlar øslâm hukukunu da kapsamaktadır. Çünkü fıkıh, daha önce
de belirtildi÷i gibi, aynı zamanda hem din ve hem de yargıdır.
Hz. Peygamber’in, savaúta hırsızların ellerinin kesilmesini yasak-

11 es-Suyûtî, el-Eúbâh, s. 59. Buna benzer Latin bir atasözünde söyle denilmiútir:
“Summum jus summa injura.”
12 Bkz. “istihsan”, “mürsel maslahat” ve “hükümlerin de÷iúmesi” bölümleri.
13 Hac 22/78.
14 Nahl, 16/115.
15 el-Aynî, Umdetu’l-Kârî, c. I, s. 234,235.