Page 188 - Microsoft Word - orjinal

188 øSLÂM HUKUK FELSEFESø

B. “Zarûretler Haramları Helâl Kılar”
el-Gazâlî, “bütün haramlar, zarûret ile mubah hale gelir” demiú-
22
21
tir. el-Eúbâh ve’n-Nezâir adlı eserde yer alan ve Mecelle’de nakle-
dilen küllî kâidede, “zarûretler haramları helâl kılar” denilmektedir. 23
Latin hukukunda da aynı anlamda úöyle denilmektedir: “Necessitas
non habet legem (zarûret halinde kanun yoktur).”
Bu kâidenin uygulamasına yönelik pek çok örnek mevcuttur. Dînî
yükümlülükleri düúüren küçüklük, delilik, hastalık, cebir, unutma ve
cehalet gibi mazeretler bu örneklerdendir. Fakihler bu mazeretleri,
fıkıh usûlü kitaplarında özel olarak ele almıúlardır. Bunların içinden
bazılarıyla ilgili hükümleri “en-Nazariyyetü’l-Âmme li’l-Mûcibâti
ve’l-‘Ukûd fi’ú-ùerî‘ati’l-øslâmiyye” adlı eserimizin “Ehliyyetü’t-
Teâküd” bölümünde açıklayaca÷ız.

Zorluk sebebiyle mubah kılınan úeylere verilebilecek di÷er örnek-
ler arasında, açlıktan dolayı ölü hayvan etinin yenmesi, susuzluktan
dolayı ve bazı fakihler göre hastalık sebebiyle ilaç olarak úarabın içil-
mesi zikredilmektedir. 24
Zorluktan dolayı kolaylaútırmak ve umumu belvâ (bir musîbet ve-
ya sıkıntının herkesi kapsayacak úekilde yaygın hale gelmesi) da bu-
nun örneklerindendir. Örne÷in, borçlunun ödeme güçlü÷ü çekmesi
durumunda, “E÷er (borçlu) darlık içerisinde ise, eli geniúleyinceye
25
kadar ona mühlet vermek (gerekir)” âyeti gere÷ince, borcun taksit-
lendirilmesi câiz olur. Ödemenin taksitlendirilmesi ve ertelenmesi,
Lübnan Borçlar Kanunu’nda, “el-ecelü’l-memnûh (kanunen tanınan
26
vade)” olarak adlandırmaktadır. Mecelle’de, “bir kiúi belirli bir süre
için bir kayık kiralasa, kayık denizin ortasında iken süre sona erse,
zarûret sebebiyle kiranın süresi sahile ulaúıncaya kadar uzar. Kirala-
yan, kayı÷ı bundan önce teslim etmeye zorlanamaz” denmektedir. 27

21 el-Vecîz, c. II, s. 216.
22 es-Suyûti, el-Eúbâh, s. 60; øbn Nuceym, el-Eúbâh, s. 34.
23 “Zaruretler memnu olan úeyleri mubah kılar” (md. 21.)
24 øbn Rüúd, el-Bidâyetu’l-Muctehid, c. I, s. 381.
25 Bakara 2/280.
26 Lübnan Borçlar Kanunu, md. 115. Fransızcası: Terme de grâce
27 Md. 480.